Βόρας

Ο Βόρας είναι βουνό της Κεντρικής Μακεδονίας και αποτελεί τμήμα του ανατολικού ορίου της δυτικής Μακεδονίας. Απέραντο και εκτεταμένο βουνό, είναι τμήμα του φυσικού ορίου της Ελλάδας με την πρώην Γιουγκοσλαβία. Στην Ελλάδα ανήκουν γενικά οι νότιες πλαγιές του ενώ στη γείτονα χώρα οι βορινές.

Με μια μακριά ράχη το βουνό ξεκινά από το υψίπεδο της Φλώρινας, περίπου από τα 700μ. ανέρχεται ως την ψηλότερη κορφή Προφήτης Ηλίας (2524μ.) και συνεχίζει προς τα βορειοανατολικά.

Τα ανατολικά όρια του βουνού αυτού δεν είναι σαφή. Συνήθως στην ονομασία Βόρας συμπεριλαμβάνονται και δύο άλλες ομάδες βουνών: η μία είναι το συγκρότημα του (Μακεδονικού) Κόζιακα, που περιλαμβάνει κυρίως το υψίπεδο Καλή Πεδιάδα (Ντόμπρο Πόλε) και η άλλη το συγκρότημα του Πινόβου και της Τζένας ή Πόρτα. Τα δύο αυτά συγκροτήματα χωρίζονται με τον αυχένα Πούλοβετς (περίπου 1200μ.). Το δυτικότερα ευρισκόμενο συγκρότημα του (Μακεδονικού) Κόζιακα χωρίζεται με τον κύριο όγκο του Βόρα, που έχει την ψηλότερη κορφή, με τον δυσπρόσιτο αυχένα Στάβριν (περίπου 1530μ).

 

Βόρεια ράχη (συνοριακή)

Το δυτικό τμήμα είναι περισσότερο γνωστό με την ονομασία Καϊμάκτσαλαν. Όπως αναφέρθηκε έχει επί της οροθετικής γραμμής των βορινών συνόρων της Ελλάδας, μια σειρά κορφών, που ξεκινώντας από το υψίπεδο της Φλώρινας προς τα ανατολικά και βορειοανατολικά είναι: Μίτσκοα Στένα (1140μ.), Ρόγκας (1353μ.), Σίπκοβο (1561μ), Στάρκοβ Γκρομπ (1884μ.), Κάπρα (1876μ), Μαλκουτσίτσα (2223μ.), η ψηλότερη κορφή Προφήτης Ηλίας (2524μ.), Κουτσούμπεη (2448μ.), Άσπρος Σβώλος (2370μ.), Δόντι (2160μ.) και Κιλιντέρκα (1726μ.). Η μακριά αυτή ράχη μπορεί να θεωρηθεί ότι τελειώνει στον αυχένα Στάβριν (περίπου 1530μ.) μαζί με το Καϊμάκτσαλαν. Αμέσως ανατολικά υψώνεται το βράχινο τείχος του Σόκολ (1827μ.) και αρχίζει το συγκρότημα του (Μακεδονικού) Κόζιακα, που όπως αναφέρθηκε συχνά θεωρείται και αυτό τμήμα του Βόρα.

Ανάμεσα στο Καϊμάκτσαλαν και στο συγκρότημα αυτό υπάρχει η ονομαστή χαράδρα Ράμνο Μπορ που, πολυδαίδαλη, ξεκινά από τρία βασικά ρέματα το Ίσιο Πεύκο ή Ράμνο Μπορ, το Λούτα και το Κουνουπίτσα και ενοποιείται στο βασικό ρέμα Νικολάου, που τελικά αποτελεί και το βορειοανατολικό όριο του Καϊμάκτσαλαν και περνά μέσα από το χωριό Λουτρά Αριδαίας ή (Λουτρά Πόζαρ).

 

Ανατολικό τμήμα

Από την ψηλότερη κορφή του Καϊμάκτσαλαν, του Προφήτη Ηλία (2524μ.) ξεκινά μια ομαλή ράχη που κατευθύνεται νοτιοανατολικά και καταλήγει στο υγρό διάσελο Τουρκολίβαδο (1860μ.). Εδώ, σ’αυτό το διάσελο ενώνεται με το νότιο και χαμηλότερο τμήμα του βουνού. Ανατολικά αυτής της ομαλής ράχης βρίσκονται με τη σειρά η ονομαστή, για τα πολλά νερά της, κοιλάδα της Σαραντόβρυσης όπου υπάρχει και χιονοδρομικό κέντρο και μια σειρά εναλλασσόμενων αντερεισμάτων και υγρών κοιλάδων με πιο γνωστά την κορυφή Μοναστήρι (2252μ.), τη Σκληρή Πέτρα (2157μ.), την κοιλάδα Λάνταρη, τη ράχη Καραμίτσα (2250μ.) και τη στενή, δασωμένη και απόκρημνη ράχη, που ορίζει το δυτικό όριο της χαράδρας Ράμνο Μπορ και αποτελείται από τις κορφές Δοκάρι (1604μ.), Πευκόφυτο ή Μπουρίκα (1688μ.) και Άσπρη Πέτρα ή Μπελ Κάμεν (1350μ.). Αμέτρητα ρέματα διασχίζουν αυτές τις νότιες και ανατολικές πλαγιές και τελικά ενοποιούνται στο ρέμα Καπετάν Γαρέφη, που ενώνεται με το ρέμα Ασπροπόταμος, το οποίο τελικά χωρίζει τη μακριά και ψηλή ράχη των συνόρων από το νότιο και χαμηλότερο τμήμα του βουνού.

 

Δυτικό τμήμα

Αντίστοιχα, δυτικά της κεντρικής ράχης, που όπως αναφέρθηκε ξεκινά από την ψηλότερη κορφή προφήτης Ηλίας (2524μ.) υπάρχουν με τη σειρά η κοιλάδα Μπασίνα, η Αλουπότρυπες, η ράχη Ανθοτύρια, η απομονωμένη και απόκρυφη κοιλάδα Γκέλες και αμέτρητα ρέματα, που όλα καταλήγουν στο ρέμα Γεροπόταμος, που χωρίζει επίσης τη μακριά και ψηλή ράχη των συνόρων από το νότιο και χαμηλότερο τμήμα του βουνού.

Το νότιο και χαμηλότερο τμήμα του Καϊμάκτσαλαν ξεκινά και αυτό από το υψίπεδο της Φλώρινας και έχει, από δυτικά προς ανατολικά, τις εξής κορφές: Βύσιμα (1440μ.), Πιπερίτσα (1966μ.), Χασανάκος (1787μ.), Σαμπάνι (1944μ.), Στρατιώτης (1963μ.) που ενώνεται στα βορινά μέσω του υγρού διάσελου Τουρκολίβαδο (1860μ.) με τον κύριο όγκο του Καϊμάκτσαλαν, Τύμπανο (1515μ.), Τσούκα (1763μ.), Καλογερίτσα (1562μ.) και πολλές άλλες χαμηλότερες, που συγκροτούν τις ανατολικές απολήξεις του βουνού ως τον κάμπο της Αριδαίας (Καρατζόβας) στα ανατολικά. Το νότιο και χαμηλότερο τμήμα του βουνού είναι πολύ δασωμένο και διακόπτεται στα δυτικά από το χαρακτηριστικά ξηρό οροπέδιο του Παλαιού Αγίου Αθανασίου (1180μ.), ενώ στα κεντρικά υπάρχει το πυκνά δασωμένο πλάτωμα του Μαύρου δάσους, που καταλήγει στα βορινά του στα ονομαστά Καλύβια Γιαννακούλα.

Τα νότια όρια του Καϊμάκτσαλαν μπορούν να θεωρηθούν ότι φτάνουν μέχρι την περιοχή της λίμνης Πετρών (με μέση στάθμη 573μ.) και λίμνης Βεγορίτιδας (με στάθμη περίπου 540μ.)

Η λίμνη Βεγορίτιδα, τα στενά της Άρνισσας και κυρίως ο ποταμός Βόδας, με το φράγμα του Άγρα, χωρίζουν το Καϊμάκτσαλαν από την οροσειρά του βουνού Βέρμιο, που βρίσκεται νοτιότερα.

 

Γεωλογικά στοιχεία

Γεωλογικά το Καϊμάκτσαλαν ανήκει στην Πελαγονική ζώνη των Γεωτεκτονικών ζωνών της Ελλάδας. Οι περιοχές του βουνού κοντά στα σύνορα σ’ όλο το μήκος τους από το υψίπεδο της Φλώρινας ως τη χαράδρα Ράμνο Μπορ και το κεντρικό τμήμα της νοτιότερης ράχης του, αποτελούνται από μεταμορφωμένα πετρώματα δηλαδή, οφθαλμογνεύσιους, γνεύσιους, σχιστόλιθους και αμφιβολίτες. Είναι το τμήμα εκείνο του βουνού, που έχει εκτεταμένα και υγρά λιβάδια, με πιο χαρακτηριστικό το κεντρικό της Σαραντόβρυσης, όπου και το χιονοδρομικό κέντρο. Αντίθετα, το νοτιοδυτικό μέρος του βουνού -νότιες και δυτικές πλαγιές της Πιπερίτσας (1966μ.)- και οι ανατολικές απολήξεις του ως τον κάμπο της Αριδαίας, αποτελούνται από ασβεστόλιθους. Στην περιοχή των λουτρών Αριδαίας, στα ανατολικά, εμφανίζεται και φλύσχης ενώ υπάρχει μια σειρά θερμών πηγών στα όρια της Πελαγονικής ζώνης με τη ζώνη του Αξιού (ή της Αλμωπίας).

Η περιοχή των λουτρών Αριδαίας και ιδιαίτερα η χαράδρα Ράμνο Μπορ παρουσιάζουν ξεχωριστό παλαιοντολογικό ενδιαφέρον, λόγω κυρίως των ευρημάτων σπηλαίας άρκτου, βραχογραφιών σε απόκρυμνες θέσεις κλπ. μερικά από τα οποία εκτίθενται σε ιδιότυπο μουσείο στον χώρο των θερμών πηγών.

Το Καϊμάκτσαλαν είναι ένα βουνό που καλύπτεται με πυκνά δάση οξιάς και πεύκων, με άνω όρια περίπου στα 1700μ. Φυσικά, υπάρχουν και όλα τα άλλα δασικά είδη δένδρων με χαρακτηριστικές σπάνιες εμφανίσεις σημύδας.

 

Ορειβατικές διαδρομές

Η φυσιογνωμία του βουνού καθορίζεται από τις ομαλές πλαγιές της ψηλότερης κορφής του Προφήτη Ηλία (2524μ.) και τα πολλά νερά της Σαραντόβρυσης. Οι ορειβατικές διαδρομές προς την ψηλότερη κορφή έχουν περικοπεί ή μερικώς ακυρωθεί από τη λειτουργία του χιονοδρομικού κέντρου στη Σαραντόβρυση και επειδή περίπου ως τα 2050μ. φτάνει ασφαλτοστρωμένος δρόμος και υπάρχει και το σαλέ που εξυπηρετεί τους χιονοδρόμους και τους επισκέπτες. Ο δρόμος συνεχίζει ως την περιοχή Κρέμαση, πολύ κοντά στα σύνορα σε υψόμετρο 2300μ., ενώ ένα παρακλάδι του στο βορινό όριο της Σαραντόβρυσης οδηγεί ακόμη και ως κοντά στην ψηλή κορφή, όπου εκτός των πυρομαχικών υπολειμμάτων συναντά κανείς διάσπαρτους τάφους από θύματα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και τελικά το ιδιότυπο εκκλησάκι της κορυφής με ενσωματωμένες στα δομικά υλικά του οβίδες, προς τιμή των πεσόντων της αιματηρής νίκης των Σέρβων εναντίον των Βουλγάρων κατά το 1916. Επιβλητικό μνημείο, που βρίσκεται στο μικρό πλάτωμα στα νοτιοδυτικά της κορφής, φυλάσσει στο υπόγειό του τα κόκαλα των μαχητών. Στην ευρύτερη περιοχή του Προφήτη Ηλία αλλά και σ’ όλη τη ράχη των συνόρων υπάρχουν διάσπαρτα άσκαστα εκρηκτικά πολεμοφοδίων από τους αλλεπάλληλους πολέμους και επίσης παλιά ναρκοπέδια. Η κίνηση πρέπει να είναι πολύ προσεκτική και να περιορίζεται στα πατημένα μονοπάτια που υπάρχουν ή που δημιουργούν τα κοπάδια των ζώων που βόσκουν στην περιοχή.

Από το χιονοδρομικό κέντρο ως τον Προφήτη Ηλία απαιτείται πολύ ομαλή πορεία μιάμισης ώρας.

Από το χωριό Παλαιός Άγιος Αθανάσιος

Στη συνέχεια, θα αναφερθούν ορισμένες διαδρομές που ξεκινούν από τα χωριά στις νότιες πλαγιές και καταλήγουν στο χιονοδρομικό κέντρο. Από το χωριό Παλαιός Άγιος Αθανάσιος ένα μονοπάτι οδηγεί αρχικά βορειοδυτικά προς τη ράχη Κόρακας σε μιάμιση ώρα σε υψόμετρο περίπου 1700μ., ακολούθως κινείται περίπου σε ισοϋψή προς τα βορειοανατολικά ως τα 1760μ. ανατολικά της ράχης Πετρόβουνο όπου φτάνει σε 30’ και κατόπιν προς την κορφή Χασανάκος στα ανατολικά βορειοανατολικά, που την διασχίζει για να φτάσει σε αυχένα στα 1650μ. σε 45’ όπου συναντά τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο του χιονοδρομικού κέντρου. Η πιο σύντομη πορεία πλέον είναι αυτή του δρόμου που οδηγεί σε μία ώρα στην τοποθεσία Τουρκολίβαδο, σε υγρό αυχένα περίπου στα 1860μ. Από το Τουρκολίβαδο το χιονοδρομικό κέντρο απέχει (από το δρόμο) περίπου 45’.

Επίσης, από το χωριό Παλαιός Άγιος Αθανάσιος και μετά τον Κόρακα και σε υψόμετρο 1725μ. περίπου φεύγει χωματόδρομος προς τα δυτικά όπου βγάζει στην κορφή Πιπερίτσα σε περίπου 45’.

Από το χωριό Παναγίτσα

Από το χωριό Παναγίτσα δασικός δρόμος οδηγεί προς την τοποθεσία Καλύβια Γιαννακούλα, που ξεκινά βορινά από το χωριό, περνά από την τοποθεσία Τύμπανο και προσεγγίζει τα Καλύβια Γιαννακούλα από τα δυτικά.

Το παλιό μονοπάτι που ξεκινά από το χωριό Παναγίτσα καταρχήν συγχέεται με τον δρόμο και τελικά οδηγεί στον ψηλό αυχένα μεταξύ της κορφής Στρατιώτης (1963μ.) και Σαμπάνι (1944μ.) σε υψόμετρο περίπου 1900μ. Σε 3 ώρες και 30’ με βορινή γενικά κατεύθυνση από το χωριό Παναγίτσα. Από εδώ, το Τουρκολίβαδο απέχει 15’.

Περίπου 3χλμ. ανατολικά του χωριού Παναγίτσα στα ριζά του βουνού αρχίζει ένας καλός δασικός δρόμος, που περνά από τα ερείπια παλιού στρατιωτικού φυλακίου (Πάτημα) στα 1000μ. και μέσα από πυκνό Μαύρο Δάσος οδηγεί στα Καλύβια Γιαννακούλα, σε υψόμετρο περίπου 1650μ. Εδώ οδηγούν και μονοπάτια κατευθείαν από το χωριό Παναγίτσα σε 2 ώρες και 15΄. Από εδώ, μπορούμε να κινηθούμε σε 1 ώρα περίπου είτε προς το καταφύγιο (πρώην στρατιωτικό φυλάκιο) στην κορφή Στρατιώτης, είτε να παρακάμψουμε από ανατολικά την ίδια αυτή κορφή και σε 50’ να φτάσουμε στο Τουρκολίβαδο.

Το υγρό αυτό διάσελο είναι κλειδί για την εύκολη κίνηση στο βουνό. Από εδώ περνά και το διεθνές ορειβατικό μονοπάτι Ε6, που ξεκινά από το χωριό Σκοπός στα δυτικά για να καταλήξει στην Αλμωπία στα ανατολικά του βουνού στο χωριό Λουτράκι.

Από το χωριό Σκοπός

Μια άλλη ανάβαση προς την περιοχή της ψηλής κορφής μπορεί να πραγματοποιηθεί από το χωριό Σκοπός στα δυτικά, από όπου μπορούμε από τους δασικούς δρόμους να ανεβούμε, περνώντας από τα ερείπια του φυλακίου και του χωριού Παπαδιά ως τα 1200μ. όπου και η τοποθεσία καλύβια Καλφούντζου σε 4 ώρες και 30’. Από την περιοχή αυτή τα μονοπάτια κινούνται προς την κορφή Καπρά (1876μ.) και την απόκρυφη κοιλάδα Γκέλες δίπλα στα σύνορα σε 3 ώρες και 15’. Η κίνηση πλέον γίνεται προς τα ανατολικά δίπλα στην οροθετική γραμμή και οδηγεί στον Προφήτη Ηλία (2524μ.) σε 1 ώρα και 45’. Η όλη κίνηση από το χωριό Σκοπός απαιτεί τουλάχιστον 9,5 ώρες και η επιστροφή είναι επισφαλής. Απαιτείται διανυκτέρευση είτε στο εκκλησάκι της κορφής είτε στο χιονοδρομικό κέντρο.

Από την τοποθεσία Τουρκολίβαδο

Από την τοποθεσία κλειδί Τουρκολίβαδο ξεκινά προς τα βορειοανατολικά κακός χωματόδρομος αρχικά, που μετά από λίγο σταματά και οδηγεί σε 15’ σε στάνη για να μετατραπεί σε πολύ καλής βατότητας μονοπάτι που οδηγεί με βορινή κατεύθυνση στην εκπληκτική κοιλάδα Λάνταρη σε 2 ώρες και 30’ ακόμη από την πρώτη στάνη. Τα νερά που διασχίζουν την απομονωμένη αυτή κοιλάδα σχηματίζουν ένα ποτάμι που τροφοδοτούν το ρέμα Καπετάν Γαρέφη. Τα διάσπαρτα πολεμοφόδια και τα σημάδια ναρκών αποθαρρύνουν την περαιτέρω κίνηση προς τα βορειοανατολικά. Απαιτείται προσοχή γιατί τα σύνορα είναι πολύ κοντά και η πιθανή παραβίαση τους μπορεί να οδηγήσει σε περιπέτειες. Η πολύ καλή γνώση της περιοχής, που κατηφορίζει προς τη δύσβατη κοιλάδα Ράμνο Μπορ, είναι απαραίτητη για την κίνηση στα βορειοανατολικά δίπλα στα σύνορα.

Ασφαλέστερη είναι η κίνηση προς τα ανατολικά είτε από την τοποθεσία Σκληρή Πέτρα (2157μ.), είτε από τις ενδιάμεσες στάνες που συναντάμε από το Τουρκολίβαδο ως εδώ, που οδηγεί προς τα καλύβια Σίσκου, σε χαρακτηριστικό θύλακα στην άκρη του δάσους περίπου στα 1480μ., που είναι ορατά από όλη σχεδόν την περιοχή. Από την Σκληρή Πέτρα ως τα καλύβια Σίσκου απαιτείται περίπου πορεία 2 ωρών. Ο δρόμος και τα μονοπάτια που ξεκινούν κατηφορίζοντας από τα καλύβια Σίσκου εμπλέκονται, αλλά τελικά με ασφάλεια καταλήγουν αναγκαστικά σχεδόν στην περιοχή Λουτρών Αριδαίας σε 3 ώρες και 30’.

Από το χωριό Όρμα

Ανάλογες αναβάσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν και από το χωριό Όρμα, μέσα από την κοίτη του Ασπροποτάμου προς τα καλύβια Γιαννακούλα, σε 6 ώρες περίπου. Κινούμενοι κατ’αρχήν δίπλα από το ρέμα και κατόπιν σε μονοπάτι, που δεν είναι πολύ ευκρινές. Απαιτείται ιδιαίτερα καλή γνώση της περιοχής αυτής που είναι όλη δασωμένη.

Το βουνό Καϊμάκτσαλαν όμως ως σύνολο έχει ιδιαίτερη σημασία επειδή είναι χώρος εξάπλωσης πολύ σπάνιων φυτών, κυρίως στην περιοχή της ψηλής κορφής, τα οποία δυστυχώς απειλούνται με μείωση των πληθυσμών τους, από την κατασκευή του ασφαλτοστρωμένου δρόμου, την κατασκευή και την λειτουργία του χιονοδρομικού κέντρου και γενικά από την αύξηση του τουρισμού στο βουνό. Ιδιαίτερου ενδιαφέροντος είναι η απόκρυμνη χαράδρα Ράμνο Μπορ, στα ανατολικά του Καϊμάκτσαλαν, ως κατοικία των μεγάλων θηλαστικών, που καταφεύγουν εκεί, σε συνδυασμό με την γεωλογική ιστορία και τα παλαιοντολογικά ευρήματα της περιοχής.

Ο πολύτιμος χαρακτήρας του βουνού πρέπει να διαφυλαχθεί και φυσικά όχι μόνον με τη δημιουργία πιθανόν Εθνικού Δρυμού στα χαρτιά.

Αναλυτικές περιγραφές διαδρομών καθώς και αρχεία για GPS θα βείτε στο hellaspath.

Πηγή: Περιοδικό "Κορφές" του ΕΟΣ Αχαρνών. Αφιέρωμα στο όρος Βόρας του Λάζαρου Ν. Παμπέρη. Τεύχη 132, 133, 134.
Ο χάρτης που παρατίθεται είναι ενωμένα τα τρία κομμάτια επίσης από το περιοδικό Κορφές τεύχη 132, 133, 134 σε υπόβαθρο της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού.